ชื่อกลุ่มดาวไทย ฉบับพจนานุกรมของสมาคมดาราศาสตร์ไทย

     ไม่มีใครในแวดวงดาราศาสตร์ไม่รู้จักกลุ่มดาว นักดูดาวก็เริ่มต้นด้วยการดูกลุ่มดาว นักดูดาวมือฉมังก็ต้องรู้จักกลุ่มดาวเพื่อใช้ในการบอกตำแหน่งของวัตถุท้องฟ้าอย่างคร่าว ๆ นักดาราศาสตร์ก็ใช้กลุ่มดาวซึ่งมีการกำหนดขอบเขตอย่างชัดเจนในการอ้างอิงถึงพื้นที่บนผืนฟ้า

     กลุ่มดาวที่ยอมรับกันเป็นสากลกำหนดโดยสหพันธ์ดาราศาสตร์สากล มี 88 กลุ่ม มีชื่อเรียกสากล เป็นภาษาละติน แต่ละชาติแต่ละภาษาเมื่อนำไปใช้ ก็จะแปลงชื่อกลุ่มดาวภาษาละตินเหล่านี้ให้เป็นภาษาของประเทศตน ประเทศที่ใช้ภาษาอังกฤษ ก็ถอดไปเป็นภาษาอังกฤษ โดยใช้วิธีแปลความหมายบ้าง ทับศัพท์บ้าง เช่น Orion ก็แปลงไปเป็น Hunter, Telescopium ก็แปลงเป็น Telescope ส่วน Perseus ไม่แปลง ใช้ Perseus ตามภาษาละตินไปเลย
     ของไทยเราก็เช่นเดียวกัน ชื่อกลุ่มดาวสากลเหล่านั้นก็มีชื่อไทย ๆ เหมือนกัน แต่น่าแปลกใจอยู่ไม่น้อยที่ชื่อกลุ่มดาวภาษาไทยนี้ยังไม่มีการกำหนดกันเป็นมาตรฐาน แม้แต่ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานก็ยังไม่มีบัญญัติไว้ มีเพียงชื่อกลุ่มดาวไทยเท่านั้น ที่ผ่านมาแต่ละหน่วยงานที่เกี่ยวข้องก็ต่างแปลงเป็นไทยตามความเห็นของตน นักเขียนเรื่องดาราศาสตร์หลายคนก็แปลงกันเอาเอง บางครั้งนักเขียนจากค่ายเดียวกันหรือวารสารฉบับเดียวกันก็ยังมีแนวทางการแปลงชื่อกลุ่มดาวเป็นไทยต่างกัน ไม่เว้นแม้แต่ "ทางช้างเผือก" คงต้องยอมรับกันตรง ๆ ว่าใช้กันอย่างตามอำเภอใจจริง ๆ
     สมาคมดาราศาสตร์ไทยมีโครงการใหญ่โครงการหนึ่งชื่อว่า "โครงการพจนานุกรมศัพท์ดาราศาสตร์ อังกฤษ-ไทย เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ 5 ธันวาคม 2542" ซึ่งได้ดำเนินการมานานหลายปีแล้ว ขณะที่เขียนบทความนี้โครงการนี้ได้ดำเนินมาราวครึ่งทาง ในพจนานุกรมฉบับนี้ จะมีทั้งศัพท์บัญญัติดาราศาสตร์กว่าสามพันคำ คำอธิบายศัพท์ พร้อมทั้งภาพประกอบแพรวพราว แน่นอนว่า ส่วนหนึ่งในศัพท์ในพจนานุกรมเล่มนี้ย่อมมีชื่อกลุ่มดาวรวมอยู่ด้วย การบัญญัติชื่อกลุ่มดาวเป็นชื่อไทยนี้ ได้มีการชำระระบบชื่อเดิม ๆ ที่เคยใช้กันมาใหม่ โดยอาศัยเหตุผลนานาประการ กลุ่มดาวหลายกลุ่มยังคงเป็นชื่อเดิมที่นักดูดาวหรือนักดาราศาสตร์คุ้นเคยดี บางกลุ่มดาวก็เปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิง แน่นอนว่าแต่ละชื่อย่อมมีที่มาและเหตุผล แต่ในที่นี้จะขอเสนอเพียงชื่อกลุ่มดาวให้ทราบก่อน เนื่องจากมีการนำมาใช้กันจริงบ้างแล้ว โดยเฉพาะในคอลัมน์ปรากฏการณ์ท้องฟ้าและในโฮมเพจของสมาคมดาราศาสตร์ไทย สำหรับที่มาและเหตุผลนั้น "ทางช้างเผือก" จะนำเสนอในโอกาสต่อไปพร้อม ๆ กับที่มาของศัพท์บัญญัติดาราศาสตร์อื่น ๆ ที่ปรากฏอยู่ในพจนานุกรมฉบับค่อนทศวรรษเล่มนี้ด้วย
     ตารางข้างล่างนี้แสดงชื่อกลุ่มดาวภาษาละติน ภาษาอังกฤษ และกลุ่มดาวภาษาไทยตามการบัญญัติใหม่ กลุ่มดาวบางกลุ่มมีมากกว่าหนึ่งชื่อ โดยเฉพาะกลุ่มดาวจักรราศี ซึ่งจะมีทั้งชื่อทั่วไปและชื่อที่มาจากราศีประจำกลุ่มนั้นด้วย ลำดับของชื่อไทยมีนัยสำคัญ โดยปรกติจะใช้ชื่อแรกไปใช้มากกว่าชื่อหลัง และเมื่อมีการสร้างคำประสมที่มีชื่อกลุ่มดาว ก็มักนำเพียงชื่อแรกไปประสมเท่านั้น
หวังด้วยเหตุผลที่สนับสนุนอยู่จะทำให้ชื่อกลุ่มดาวชุดนี้เป็นทางเลือกที่ดีทางหนึ่ง ส่วนจะได้รับการยอมรับและเป็นที่นิยมมากเพียงใด หรืออาจจะตายไปในวังวนของภาษา ผู้ใช้เท่านั้นที่จะเป็นผู้ตัดสิน

รายชื่อกลุ่มดาว 88 กลุ่ม

ชื่อภาษาละติน	ชื่อภาษาอังกฤษ	ชื่อภาษาไทย
Andromeda	Andromeda	กลุ่มดาวแอนดรอเมดา
Antlia	Air Pump	กลุ่มดาวเครื่องสูบลม
Apus	Bird of Paradise	กลุ่มดาวนกการเวก
Aquarius	Water Carrier	กลุ่มดาวคนแบกหม้อน้ำ, กลุ่มดาวกุมภ์
Aquila	Eagle	กลุ่มดาวนกอินทรี
Ara	Altar	กลุ่มดาวแท่นบูชา
Aries	Ram	กลุ่มดาวแกะ, กลุ่มดาวเมษ
Auriga	Charioteer	กลุ่มดาวสารถี
Boötes	Bean Driver	กลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์
Caelum	Chisel	กลุ่มดาวสิ่ว
Camelopardalis	Giraffe	กลุ่มดาวยีราฟ
Cancer	Crab	กลุ่มดาวปู, กลุ่มดาวกรกฎ
Canes Venatici	Hunting Dogs	กลุ่มดาวหมาล่าเนื้อ
Canis Major	Great Dog, Big Dog	กลุ่มดาวหมาใหญ่
Canis Minor	Little Dog, Lesser Dog	กลุ่มดาวหมาเล็ก
Capricornus	Sea Goat	กลุ่มดาวแพะทะเล, กลุ่มดาวมกร
Carina	Keel	กลุ่มดาวกระดูกงูเรือ
Cassiopeia	Cassiopeia	กลุ่มดาวแคสซิโอเปีย
Centaurus	Centaur	กลุ่มดาวคนครึ่งม้า
Cepheus	Cepheus	กลุ่มดาวซีฟิอัส
Cetus	Sea Monster, Whale	กลุ่มดาวซีตัส,กลุ่มดาววาฬ
Chameleon	Chameleon	กลุ่มดาวกิ้งก่าคะมีเลียน
Circinus	Compasses	กลุ่มดาววงเวียน
Columba	Dove	กลุ่มดาวนกเขา
Coma Berenices	Berenice s Hair	กลุ่มดาวผมเบเรนิซ
Corona Australis	Southern Crown	กลุ่มดาวมงกุฎใต้
Corona Borealis	Northern Crown	กลุ่มดาวมงกุฎเหนือ
Corvus	Crow	กลุ่มดาวนกกา
Crater	Cup	กลุ่มดาวถ้วย
Crux	Southern Cross, Cross	กลุ่มดาวกางเขนใต้
Cygnus	Swan	กลุ่มดาวหงส์
Delphinus	Dolphin	กลุ่มดาวโลมา
Dorado	Swordfish	กลุ่มดาวปลากระโทงแทง
Draco	Dragon	กลุ่มดาวมังกร
Equuleus	Little Horse	กลุ่มดาวม้าแกลบ
Eridanus	River	กลุ่มดาวแม่น้ำ
Fornax	Furnace	กลุ่มดาวเตาหลอม
Gemini	Twins	กลุ่มดาวคนคู่, กลุ่มดาวมิถุน, กลุ่มดาวเมถุน
Grus	Crane	กลุ่มดาวนกกระเรียน
Hercules	Hercules	กลุ่มดาวเฮอร์คิวลีส
Horologium	Clock	กลุ่มดาวนาฬิกา
Hydra	Sea serpent, Monster	กลุ่มดาวงูไฮดรา
Hydrus	Water Snake	กลุ่มดาวงูไฮดรัส
Indus	Indian, American Indian	กลุ่มดาวอินเดียนแดง
Lacerta	Lizard	กลุ่มดาวกิ้งก่า
Leo	Lion	กลุ่มดาวสิงโต, กลุ่มดาวสิงห์
Leo Minor	Little Lion, Lion Cub	กลุ่มดาวสิงโตเล็ก
Lepus	Hare	กลุ่มดาวกระต่ายป่า
Libra	Scales	กลุ่มดาวตาชั่ง, กลุ่มดาวตุลย์
Lupus	Wolf	กลุ่มดาวหมาป่า
Lynx	Lynx	กลุ่มดาวแมวป่า
Lyra	Lyre	กลุ่มดาวพิณ
Mensa	Table Mountain	กลุ่มดาวภูเขา
Microscopium	Microscope	กลุ่มดาวกล้องจุลทรรศน์
Monoceros	Unicorn	กลุ่มดาวยูนิคอร์น
Musca	Fly	กลุ่มดาวแมลงวัน
Norma	Rule	กลุ่มดาวไม้ฉาก
Octans	Octant	กลุ่มดาวออกแทนต์
Ophiuchus	Serpent Bearer	กลุ่มดาวคนแบกงู
Orion	Hunter	กลุ่มดาวนายพราน
Pavo	Peacock	กลุ่มดาวนกยูง
Pegasus	Winged Horse	กลุ่มดาวม้าบิน
Perseus	Perseus	กลุ่มดาวเพอร์ซิอัส
Phoenix	Phoenix	กลุ่มดาวนกฟีนิกซ์
Pictor	Painter	กลุ่มดาวขาตั้งภาพ
Pisces	Fishes	กลุ่มดาวปลา, กลุ่มดาวมีน
Pisces Austrinus	Southern Fish	กลุ่มดาวปลาใต้
Puppis	Poop, Stern	กลุ่มดาวท้ายเรือ
Pyxis	Compass	กลุ่มดาวเข็มทิศ
Reticulum	Net	กลุ่มดาวตาข่าย
Sagitta	Arrow	กลุ่มดาวลูกศร
Sagittarius	Archer	กลุ่มดาวคนยิงธนู, กลุ่มดาวธนู
Scorpius	Scorpion	กลุ่มดาวแมงป่อง, กลุ่มดาวพิจิก
Sculptor	Sculptor	กลุ่มดาวช่างแกะสลัก
Scutum	Shield	กลุ่มดาวโล่
Serpens	Serpent	กลุ่มดาวงู
Sextans	Sextant	กลุ่มดาวเซกซ์แทนต์
Taurus	Bull	กลุ่มดาววัว, กลุ่มดาวพฤษภ
Telescopium	Telescope	กลุ่มดาวกล้องโทรทรรศน์
Triangulum	Triangle	กลุ่มดาวสามเหลี่ยม
Triangulum Australe	Southern Triangle	กลุ่มดาวสามเหลี่ยมใต้
Tucana	Toucan	กลุ่มดาวนกทูแคน
Ursa Major	Great Bear, Big Bear	กลุ่มดาวหมีใหญ่
Ursa Minor	Little Bear	กลุ่มดาวหมีเล็ก
Vela	Sail	กลุ่มดาวใบเรือ
Virgo	Virgin	กลุ่มดาวหญิงสาว, กลุ่มดาวกันย์
Volans	Flying Fish	กลุ่มดาวปลาบิน
Vulpecula	Fox	กลุ่มดาวหมาจิ้งจอก

ที่มา 

• ชื่อกลุ่มดาวไทย ฉบับพจนานุกรมของสมาคมดาราศาสตร์ไทย-สมาคมดาราศาสตร์ไทย